Ενώ οι ωραίοι νέοι της ΕΟΚΑ ανέβαιναν στα ικριώματα ή γίνονταν ολοκαύτωμα, με το όραμα της Ενώσεως, ο Μακάριος, χωρίς να ενημερώσει ή να διαβουλευθεί με κανέναν, με συνέντευξή του στην Μπάρμπαρα Κασλ (22/9/1958), πρόδωσε τον «άγιον όρκον» της Φανερωμένης χάριν της ανεξαρτησίας. Απέδειξε ότι δεν ήθελε μετά των Ελλήνων αδελφών να είμεθα. Ούτε παρέμεινε «έως θανάτου» πιστός εις την Ένωσιν
Η 22α Αυγούστου 1954 είναι μια ιστορική ημερομηνία για την ελληνική Κύπρο. Φέτος συμπληρώνονται 69 χρόνια από τον «Όρκον της Φανερωμένης», δηλαδή τον λόγο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ενώπιον ογκωδέστατης συγκέντρωσης δεκάδων χιλιάδων παραληρούντων Ελλήνων της Κύπρου. Υπό τους ιερούς θόλους της εκκλησίας της Παναγίας Φανερωμένης, στη Λευκωσία, Μακάριος και Έλληνες έδωσαν τον «άγιον όρκον» ότι όλοι θα παραμείνουν «πιστοί έως θανάτου εις το εθνικόν αίτημα», «εις έν και μόνον αποβλέποντες τέρμα, την Ένωσιν και μόνον την Ένωσιν».
Ο λόγος Μακαρίου ήταν από τις πιο σημαντικές ομιλίες που εκφωνήθηκαν κατά τη διάρκεια της αγγλικής αποικιοκρατικής κατοχής της Κύπρου, όπως επισημαίνει ο ιστορικός, Πέτρος Παπαπολυβίου. Είχαν προηγηθεί το κυνικό «ουδέποτε» του υφυπουργού Αποικιών, Χόπκινσον (28/7/1954), η ελληνική προσφυγή στον ΟΗΕ και μέτρα φίμωσης της ελευθερίας έκφρασης και γνώμης. Επειδή οφείλουμε να θυμόμαστε και να μη ξεχνάμε, παραθέτουμε αποσπάσματα από τον λόγο του Μακαρίου. Είπε:
«Κύπριοι αδελφοί. Στώμεν καλώς. Ουδείς ας ορρωδήση. Ουδείς ας προδώση τας αρχάς και τας πεποιθήσεις του. Είμεθα Έλληνες και μετά των Ελλήνων επιθυμούμεν να ζήσωμεν. Υπό τους ιερούς αυτούς θόλους ας δώσωμεν σήμερον τον άγιον όρκον: Θα παραμείνωμεν πιστοί έως θανάτου εις το εθνικόν μας αίτημα. Άνευ υποχωρήσεων. Άνευ παραχωρήσεων. Άνευ συναλλαγών. Θα περιφρονήσωμεν την βίαν και την τυραννίαν. Με θάρρος θα υψώσωμεν το ηθικόν παράστημά μας υπεράνω των μικρών και εφημέρων κωλυμάτων, εν και μόνον επιδιώκοντες, εις εν και μόνον αποβλέποντες τέρμα, την Ένωσιν και μόνον την Ένωσιν». Ακολούθως κατήγγειλε τη βρετανική πολιτική:
«Διά vα πρoχωρήση ανενόχλητος εις τα πολιτικά της σχέδια διά την Κύπρov η βρετταvική κυβέρνησις προέβη την 2αv Αυγούστου εις την καταπληκτικήν δήλωσιν ότι θα εφαρμόζεται εις το μέλλον ατovήσαv άρθρov του ποινικού κώδικος, συμφώνως προς το οποίον παν πρόσωπον διωκόμενον διά στασιαστικήv εvέργειαv υπόκειται εις φυλάκισιv µέχρι πέvτε ετώv. Δι’ επεξηγηματικής δηλώσεως καθίστατο επί πλέον σαφές ότι έκφρασις επιθυμίας προς μεταβολήν του καθεστώτος της νήσου αποτελεί στασιαστικήν ενέργειαν. Από το κυπριακόv λεξιλόγιον θέλουν οι κυρίαρχοι να σβήσωμεν την λέξιν ‘’ελευθερία’’. Θέλουν να μας μάθουν να είμεθα δούλοι ευτελείς και να λησμονήσωμεν ότι είμεθα Έλληνες.
»Ουδέποτε αι διεθνείς αρχαί και διακηρύξεις υπέστησαν τοιούτον κόλαφον, όπως κατά τας ημέρας αυτάς εις την vήσov µας. Τι παρέμεινε, λοιπόν, ορθόν εις την θέσιv τoυ, εάν και αυτή ακόμη η έννοια της ελευθερίας ανετράπη μέσα εις την συνείδησιν των ιθυνόντων σήμερov την ανθρωπότητα λαών, και η ευγενής ορμή προς απόκτησιν και διατήρησιv αυτής θεωρείται έγκλημα; Ήσαν, λοιπόν, λέξεις κεvαί όλα εκείνα τα ευγενή συνθήματα εν ονόματι των οποίων οι λαοί της ανθρωπότητος εκλήθησαν διά να χύσουν το αίμα των και να θυσιάσουν την ζωήν των;
»Εν ονόματι της Ελλάδος και της ελευθερίας μάς εκάλουν προ ολίγων ετών να πολεμήσωµεv παρά το πλευρόν των. ‘’Ελλάς’’ και ‘’ελευθερία’’ ήσαν διά τους Άγγλους τότε τα προσφιλέστερα ονόματα. Σήμερον, όμως, η προς τας λέξεις αυτάς επίκλησις εκ μέρους Έλληνος Κυπρίου αποτελεί έγκλημα προδοσίας, έγκλημα στάσεως. Ο απαίσιος φασισμός, o οποίος επoλεμήθη διά θυσιών πολλών και απέθανε και ετάφη εις τα πεδία των μαχών του τελευταίου παγκοσμίου πολέμου, εξήλθεν ως βρυκόλαξ εκ του τάφου και αναζή σήμερον εις την νήσoν µας. Τι απέγιναν όλαι εκείvαι αι διακηρύξεις περί κατοχυρώσεως των βασικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ανθρώπου, τας οποίας εκ των πρώτων υπέγραψεν η κυρίαρχoς δύvαµις;» (…)
»Η Μεγάλη Βρετταvία ηθέτησε την υπογραφήν και παρεβίασε τας υποσχέσεις της. Όχι μόνον δεν διησφάλισε τας ελευθερίας ταύτας του κυπριακού λαού, αλλ’ απεναντίας τας κατέπνιξεν. Εφίμωσε την φωνήν του και ηγνόησε την θέλησίv
του. Περιφρόνησε τα εθνικά του δίκαια και εστραγγάλισε τα δικαιώματα και τας ελευθερίας του. Και όλα αυτά, διότι θέλει να τον απoστερήση από την κορωνίδα πασών των ελευθεριών και τον αδάμαντα πάντων των δικαιωμάτων. Ηθέλησε να τον αποστερήση από το δικαίωμα της αυτοδιαθέσεως, το oπoίoν εις την περίπτωσιν ημών των Κυπρίων είναι ισοδύναμον µε την εθνικήν ελευθερίαν µας.
»Άνευ του δικαιώματος αυτού ουδέν δικαίωμα εν τω κόσμω έχει αξίαν. Άνευ της ελευθερίας αυτής ουδεμία ελευθερία έχει υπόστασιν. Αυτήν την ελευθερίαν ζητούμεν. Προς αυτήν ατεvίζoμεν μετά θρησκευτικής ευλαβείας και πίστεως. Αυτή αποτελεί δι’ ημάς και τα τέκνα µας την ελπίδα του παρόντος και την χαρμονήν του μέλλοντος. Με το όραμα αυτής έζησαν και απέθανον αι γεvεαί των προγόνων µας. Υπέρ αυτής θα αγωvισθώμεν µε όλας τας δυνάμεις µας (…).
»Ημείς τουναντίον πιστεύoμεν ακραδάντως ότι o αγών του κυπριακού λαού προς ανάκτησιν της ελευθερίας του δεν αποτελεί στασιαστικήν ενέργειαν, αλλ’ υπόθεσιν ιεράν και καθήκον επιβαλλόμενοv υπό του αγράφου ηθικού νόμου. Του καθήκοντος τούτου δεν θα αποστώμεν, έστω και αν πρόκειται να πληρώσωµεv την επιτέλεσίν του διά βαρυτάτου τιμήματος. Διά να περιφρουρήσουν τα υψηλά ιδεώδη της δικαιοσύνης, της αυτοδιαθέσεως και της ελευθερίας, εκατομμύρια ανθρώπων έχυσαν το αίμα των. Και δι’ αυτά τα ιδεώδη σεμνύνεται o πολιτισμός µας σήμερον και εις πάσαν επίσημον εκδήλωσιν τα ιδεώδη αυτά προβάλλονται ως η ευγενεστέρα επιδίωξις και το ευγενέστερον εντρύφημα της ανθρωπότητος.
»Τα ιδεώδη αυτά δεν δυνάμεθα κατά μείζονα λόγον να τα πρoδώσωμεν ημείς, οι οποίοι είμεθα απόγονοι εκείνων, οίτινες πρώτοι τα καθιέρωσαν και διά συνεχών θυσιών και αγώνων τα επέβαλαν και τα διετήρησαν μέχρι σήμερον». Και όμως: Όλες οι πιο πάνω ωραίες διακηρύξεις συνετρίβησαν από την εγωπαθή και μωροφιλόδοξη πολιτική Μακαρίου. Τι επακολούθησε, είναι γνωστά: Την 1η Απριλίου 1955 άρχισε ο αντιαποικιακός, απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ υπό τον Μακάριο και τον Διγενή με στόχο την αυτοδιάθεση-Ένωση με τη Μάνα Ελλάδα.
Ενώ οι ωραίοι νέοι της ΕΟΚΑ ανέβαιναν στα ικριώματα ή γίνονταν ολοκαύτωμα, με το όραμα της Ενώσεως, ο Μακάριος, χωρίς να ενημερώσει ή να διαβουλευθεί με κανέναν, με συνέντευξή του στην Μπάρμπαρα Κασλ (22/9/1958), πρόδωσε τον «άγιον όρκον» της Φανερωμένης χάριν της ανεξαρτησίας. Απέδειξε ότι δεν ήθελε μετά των Ελλήνων αδελφών να είμεθα. Ούτε παρέμεινε «έως θανάτου» πιστός εις την Ένωσιν. Έκτοτε, κατηγορείται ως «επίορκος». Η δραματική μεταστροφή από την Ένωση στην ανεξαρτησία έσπειρε θύελλες στο Κυπριακό με ολέθριες επιπτώσεις μέχρι σήμερα. Τότε άνοιξε η κερκόπορτα της τουρκικής εισβολής. Οφείλουμε να θυμόμαστε πώς έγινε το κακό. Και να μην ξεχνάμε τους αίτιους και τους πρωταίτιους.
